Ochrona gospodarki w USA – rozwiązania prawne i praktyka

 

Opracowanie naukowe

źródło zdjęcia: https://pixabay.com/pl/photos/nowy-jork-budynków-city-skyline-438391/

Spis treści

Wprowadzenie

1. Wpływ długu publicznego na funkcjonowanie amerykańskiej gospodarki

2. Ingerencja rządu USA w ochronę gospodarki

3. Amerykańskie ustawodawstwo antymonopolowe

4. Składniki systemu gospodarczego USA

5. Badania opinii publicznej USA nt. rządowej jakości ochrony gospodarki

6. Współpraca w celu ochrony zagranicznych organizacji amerykańskich

7. Działania w celu zwiększenia bezpieczeństwa gospodarczego USA

8. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego USA a kwestie ochrony gospodarki

Podsumowanie

Bibliografia

Wprowadzenie

Stany Zjednoczone są międzynarodowym hegemonem, posiadającym najsilniejszą gospodarkę świata. Nominalny Produkt Krajowy Brutto USA wyniósł w 2020 roku ponad 20 bilionów dolarów. Drugie w rankingu Chiny odnotowały w tym samym okresie wskaźnik o kilka bilionów niższy, zaś reszta stawki wyraźnie odstawała od dwóch wyróżnionych państw. Najbardziej rozwiniętym sektorem ekonomicznym Stanów Zjednoczonych są usługi, stanowiące ponad 80% udział w PKB kraju[1]. USA to państwo wysoko rozwinięte, charakteryzujące się systemem ekonomicznym opartym na gospodarce wolnorynkowej z elementami częściowej ingerencji państwowej w tę sferę. Gospodarka USA jest napędzana przez bogate zasoby naturalne, dobrze rozwiniętą infrastrukturę i wysoką produktywność. Stanowi czołówkę światową w kontekście technologicznym. Amerykańscy potentaci niezwykle prężnie działają na rynku informatycznym, farmaceutycznym, lotniczym, wojskowym i motoryzacyjnym[2].

Stany Zjednoczone posiadają gospodarkę bardzo bliską modelowi kapitalistycznej gospodarki rynkowej. Nie jest jednak przykład czystego kapitalizmu, gdyż zauważalna, a nawet istotna funkcja, leży po stronie państwa. Administracja państwowa reguluje kwestie finansów publicznych, a co za tym idzie, gospodaruje polityką fiskalną i monetarną. Pełni ważną rolę w kontrolowaniu wszelakiej aktywności gospodarczej prywatnych podmiotów. Model amerykański nie zakłada jednak znaczącej aktywności państwa na polu tworzenia państwowych spółek, czy też działań kontrolnych w kontekście cen i płac. W zasadzie jedynym obszarem ingerencji w tę ostatnią sferę jest możliwość ograniczonego ustalania płacy minimalnej, czy też limitowania cen produktów i usług na obszarze lokalnym. Jednym z istotnych zadań państwa jest podejmowanie wysiłków w celu ochrony funkcjonowania gospodarki[3].

W niniejszej pracy zostaną przedstawione rozwiązania prawne w kontekście ochrony amerykańskiej gospodarki, które są respektowane przez administrację Stanów Zjednoczonych. Wyróżnione zostają także przykłady empiryczne, ukazujące działanie pewnych mechanizmów w praktyce. Podkreślone zostaną także współczesne zagrożenia gospodarcze, które zostały ujęte m.in. w strategicznych dokumentach dot. bezpieczeństwa (w szczególności w amerykańskiej Strategii Bezpieczeństwa Narodowego z 2017 roku). Podstawowymi pomocami naukowymi, z których ta praca semestralna czerpie, są informacje zawarte na amerykańskich stronach rządowych, artykuły internetowe oraz źródła naukowe w formie fragmentów książek i rozdziałów dostępnych w sieci. Praca porusza wybrane zagadnienia związane ze współczesną ochroną gospodarki USA w oparciu o rozwiązania prawne i praktyczne politycznych decydentów amerykańskich. Dla uporządkowania treści zastosowano ponumerowane nagłówki.

 

1. Wpływ długu publicznego na funkcjonowanie amerykańskiej gospodarki

Jednym z najważniejszych wyzwań gospodarczych Stanów Zjednoczonych jest nieprzerwanie rosnący dług publiczny. Na przełomie 2019 i 2020 roku wynosił on ponad 22 bilionów dolarów. Intensywny wzrost zadłużenia obserwowany jest od długiego okresu, ale w ostatnich latach przybrał na swojej prędkości. Przykładowo, w 2017 roku powiększył się o 2 biliony dolarów. Prognozy gospodarcze wskazują jasno: do końca 2030 roku poziom zadłużenia zbliży się do wartości wypracowywanej przez całą amerykańską gospodarkę w okresie 12 miesięcy. Zadłużenie jest jednym z głównych problemów gospodarczych, oddziałujących na globalną ekonomię. Podmioty, które posiadają znaczną ilość amerykańskich papierów wartościowych, mogą przez ich sprzedaż wywołać zachwianie obecnej sytuacji gospodarczej. W takiej pozycji występują dwa konkurujące ze Stanami Zjednoczonymi państwa: Chiny oraz Rosja, posiadające dużą część obligacji amerykańskich. Transakcja odsprzedania papierów wartościowych oznaczałaby jednakże problemy także dla posiadacza obligacji, w związku z czym prawdopodobieństwo tego zdarzenia nie jest obecnie wysokie. Nagła sprzedaż posiadanych obligacji przez Rosję i Chiny byłaby szkodliwa dla ich gospodarek. Zmniejszyłaby ich zasoby finansowe i osłabiła pozycję lokalnych korporacji, ale jednocześnie byłaby katastrofalna dla USA. Zaszkodziłaby rynkowi finansowemu Stanów Zjednoczonych, a tym samym reszty świata, spowolniłaby gospodarkę światową, podwyższyła koszt pożyczania i zmniejszyła zaufanie do dolara. Innym krajem posiadającym sporo obligacji USA jest Japonia, która jednak nie traktuje tej inwestycji jako potencjalnej broni[4].

W kwietniu 2019 roku Międzynarodowy Fundusz Walutowy opublikował coroczny „Raport o Globalnej Stabilności”, w którym identyfikuje zagrożenia dla stabilności światowej gospodarki. MFW zauważa, że dług korporacyjny w USA i strefie euro jest na rekordowo wysokim poziomie. Zagrożeniem jest też zbyt luźna polityka pieniężna, która sprzyja narastaniu długu korporacyjnego, zwiększając ryzyko kryzysu w przyszłości: „Relatywnie niskie stopy procentowe zachęcają do zwiększania lewara, a w konsekwencji kryzys, który kiedyś w końcu wybuchnie, może być poważny”[5].

 

2. Ingerencja rządu USA w ochronę gospodarki

Istotną gałęzią ochrony gospodarki USA są regulacje prawne, określające ramy funkcjonowania przedsiębiorstw prywatnych. Tradycyjnie rząd starał się uniemożliwić monopolistom (m.in. przedsiębiorstwom energetycznym) podnoszenie cen powyżej poziomu. Czasami rząd rozszerzał kontrolę ekonomiczną również na inne rodzaje gałęzi przemysłu. W latach następujących po Wielkim Kryzysie opracowano złożony system stabilizacji cen towarów rolnych, które mają tendencję do gwałtownych zmian wartości. Inną forma regulacji gospodarczej jest prawo antymonopolowe (ustawa antytrustowa). Jego zapisy mają na celu wzmocnienie sił rynkowych, tak aby bezpośrednia regulacja nie była konieczna. Kontrola rządowa jest również ważna ze względu na konieczność zapewnienia ochrony zdrowia obywateli, czy też utrzymania właściwego stanu środowiska naturalnego. W tym kontekście Agencja ds. Żywności i Leków zakazuje stosowania najbardziej szkodliwych narkotyków, Administracja ds. Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy chroni pracowników przed zagrożeniami, jakie mogą napotkać w pracy; Agencja Ochrony Środowiska stara się kontrolować zanieczyszczenie wody oraz powietrza.[6].

W odróżnieniu od rozwiązań przyjętych w większości krajów europejskich, w USA kompetencje do wykonywania przepisów prawnych, związanych z zapobieganiem monopolizacji, czy praktyk nieuczciwej konkurencji, zostały rozdzielone na dwie instytucje. Pierwszą z nich jest Departament Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych. Departamentem kieruje Prokurator Generalny USA, który jest nominowany przez prezydenta i zatwierdzony przez Senat. Drugą agencją realizującą zadania w zakresie egzekwowania prawa dot. ochrony gospodarki jest Federalna Komisja ds. Handlu. Inne wyspecjalizowane państwowe organy odpowiedzialne za kontrolę wykorzystują swoje uprawnienia w celu wcielania w życie środków ochronnych, jeżeli tylko są one zgodne z przepisami wydawanymi przez Kongres lub Federalną Komisję ds. Handlu. Agencje federalne i stanowe przystosowały się z biegiem czasu w stosunkowo łatwy sposób do sytuacji, w której brak jest jednego centralnego organu odpowiedzialnego za kontrolę. Koncentrują się one na wzajemnej współpracy oraz podziale obowiązków. W rezultacie nie występują znaczące problemy w związku z płynnością egzekwowania prawa, czy także w kontekście występowania ewentualnych sporów biurokratycznych[7].

 

3. Amerykańskie ustawodawstwo antymonopolowe

Genezy prawa antytrustowego należy upatrywać w amerykańskim ustawodawstwie. Pierwsze wzmianki na temat antymonopolowych aktów prawnych pojawiły się w Ustawie Shermana z 1890 roku. Niemalże wszystkie późniejsze ustawy, uchwalane w większości krajów świata, wzorowały się na tym pierwotnym akcie prawa. Najważniejszymi założeniami ustawodawstwa antytrustowego są trzy kwestie: ochrona wolności gospodarczej, kontrola siły przedsiębiorstw oraz wzmożenie efektywności alokacyjnej. Polskim odpowiednikiem tych regulacji jest m.in. ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Prawo antytrustowe spełnia ważną rolę w kontekście ochrony gospodarki USA przed monopolizacją rynku. Przedsiębiorstwa, które podejmą się działań niezgodnych z założeniami w/w aktu prawnego, ryzykują reperkusjami prawnymi[8].

Tak jak we wszystkich sprawach karnych, także i w przypadku prawa antymonopolowego prokuratorzy muszą udowodnić, iż pracownicy, którzy podjęli się nielegalnych działań, z własnej winy popełnili czyn niedozwolony. Postępowanie karne w tych sprawach nie różni się znacząco od przyjętych norm. Oskarżony ma prawo do procesu przed ławą przysięgłych oraz mają prawo korzystać z pomocy adwokata. Ustawodawstwo amerykańskie daje dodatkowe uprawnienia Departamentowi Sprawiedliwości, jeśli chodzi o sposób egzekwowania kar. Departament może zażądać zapłacenia kar grzywny od winnego w drodze postępowania cywilnego, jako ekwiwalent dla kary pozbawienia wolności w drodze postępowania karnego. Sekcja 5 Ustawy Federalnej Komisji ds. Handlu Stanów Zjednoczonych zakazuje nieuczciwych metod i działań konkurencyjnych, wobec czego część kompetencji w obszarze prawa cywilnego należy do Federalnej Komisji ds. Handlu Stanów Zjednoczonych. Powoduje to niecodzienną sytuację, w której kompetencje dwóch oddzielnych organów zbiegają się ze sobą. Wymaga to od tych instytucji wspólnego dialogu oraz ustawicznej współpracy, dzięki której wypracowano pewne nieformalne decyzje: „Agencje zgodziły się, iż Departament Sprawiedliwości przejmie ciężar odpowiedzialności w zakresie kwestii związanych z ustalaniem cen. I chociaż obie agencje dysponują uprawnieniami w zakresie badania fuzji przedsiębiorstw, to jednak Departament Sprawiedliwości ogłosił wytyczne dotyczące ich przeprowadzania. Wytyczne te pozwalają przedsiębiorstwom określić, w jakich przypadkach planowane przejęcia nie będą narażone na kontrolę regulacyjną. Z drugiej strony, to Federalna Komisja ds. Handlu stanowi główne ciało nadzorujące w kwestiach związanych z dyskryminacją cenową. Niekiedy obie agencje zgłaszają pretensje do sprawowania nadzoru nad tą samą kwestią. W celu uniknięcia ewentualnych spięć obie agencje zgodziły się, aby we właściwym czasie wyjaśnić między sobą szczegóły prowadzonych przez siebie postępowań”[9].

 

4. Składniki systemu gospodarczego USA

Działania rządu mają potężny wpływ na gospodarkę USA w co najmniej czterech obszarach. Sektory te zostały wyodrębnione przez duet redaktorów i reporterów Wall Street Journal, przygotowujących analizy dla Departamentu Stanu USA. Aktualizacja tomów powyższych autorów, wydawanych przez Agencję Informacyjną USA, ma miejsce począwszy od 1981 roku. Stany Zjednoczone są często opisywane jako gospodarka „kapitalistyczna”. Termin ten został zdefiniowany m.in. przez niemieckiego ekonomistę i teoretyka społecznego Karola Marksa w celu opisania systemu, w którym mała grupa ludzi, kontrolująca duże ilości kapitału, wiedzie prym w kształtowaniu gospodarki. Marks zestawił gospodarki kapitalistyczne z gospodarkami „socjalistycznymi”, które dają więcej władzy systemowi politycznemu. Marks i jego zwolennicy wierzyli, że gospodarki kapitalistyczne koncentrują władzę w rękach bogatych biznesmenów, których głównym celem jest maksymalizacja zysków. Zgodnie z rozumowaniem przyjętym przez Marksa, nie da się jednocześnie określić gospodarki amerykańskiej jako „kapitalistycznej”. Rządy w Stanach Zjednoczonych (i wielu innych krajach) interweniują w niektóre aspekty gospodarcze, by np. ograniczyć koncentrację władzy i rozwiązać wiele problemów społecznych związanych z niekontrolowanym rozrostem interesów prywatnych. Zgodnie z tym rozumieniem, gospodarka amerykańska może być określona jako „mieszana” – oparta na założeniach kapitalistycznych, ale w wielu aspektach zarządzana przez rząd[10].

Pierwszym składnikiem systemu gospodarczego narodu są jego zasoby naturalne. Stany Zjednoczone są bogate w zasoby mineralne i żyzną glebę uprawną, a także mają umiarkowany klimat. Ma również rozległe linie brzegowe zarówno na Atlantyku, jak i na Pacyfiku, a także w Zatoce Meksykańskiej. Rzeki płyną z daleka na kontynencie, a Wielkie Jeziora – pięć dużych jezior śródlądowych wzdłuż granicy USA z Kanadą – zapewniają dodatkowy dostęp do żeglugi. Te rozległe drogi wodne pomogły przez lata kształtować wzrost gospodarczy kraju i umożliwiły połączenie 50 poszczególnych stanów Ameryki w jedną jednostkę gospodarczą. Drugim składnikiem jest praca ludzka, która przekształca zasoby naturalne w towary. Liczba dostępnych pracowników i, co ważniejsze, ich produktywność pomagają określić kondycję gospodarki. W całej swojej historii Stany Zjednoczone odnotowywały stały wzrost siły roboczej, a to z kolei pomogło napędzać niemal nieustanną ekspansję gospodarczą. Tuż po I wojnie światowej większość pracowników stanowili imigranci z Europy, ich bezpośredni potomkowie lub Afroamerykanie, których przodkowie zostali przywiezieni do Ameryki jako niewolnicy. We wczesnych latach XX wieku duża liczba Azjatów wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych, podczas gdy wielu imigrantów z Ameryki Łacińskiej przybyło w późniejszych latach. Jednak zasoby naturalne i praca stanowią tylko część systemu gospodarczego. Zasoby te muszą być zorganizowane i kierowane tak efektywnie, jak to tylko możliwe. Trzeci i czwarty składnik to kolejno: system zarządzania zasobami przedsiębiorstw oraz efektywność pozyskiwanego kapitału. Korporacje pozyskują niezbędny kapitał głównie poprzez sprzedaż akcji (udziałów własnościowych w ich aktywach) lub obligacji (długoterminowe pożyczki pieniężne) firmom ubezpieczeniowym, bankom, funduszom emerytalnym, osobom fizycznym i innym inwestorom. Niektóre instytucje, zwłaszcza banki, również pożyczają pieniądze bezpośrednio korporacjom lub innym przedsiębiorstwom. Rządy federalne i stanowe opracowały szczegółowe zasady i przepisy w celu zapewnienia bezpieczeństwa i solidności tego systemu finansowego oraz wspierania swobodnego przepływu informacji, tak aby inwestorzy mogli podejmować świadome decyzje[11].

 

5. Badania opinii publicznej USA nt. rządowej jakości ochrony gospodarki

Z badań przeprowadzonych przez PEW Research Center w 2018 roku wynika, iż dziesięć lat po kryzysie finansowym w 2008 roku opinia publiczna jest mniej więcej równo podzielona co do tego, czy amerykański system gospodarczy jest dziś bardziej bezpieczny niż wtedy. Około połowa Amerykanów (48%) twierdzi, że system jest w lepszej kondycji niż przed kryzysem w 2008 roku. Mniej więcej tyle samo respondentów (46%) sądzi, że sytuacja bezpieczeństwa ekonomicznego uległa pogorszeniu. Około połowa Amerykanów (51%) ocenia gospodarkę narodową jednoznacznie pozytywnie. Republikanie są o wiele zadowoleni, niż Demokraci, jeśli chodzi o sytuację gospodarczą: 73% ankietowanych zgadza się, że warunki ekonomiczne są dobre lub znakomite. Entuzjazm wśród Demokratów jest znacznie niższy: zaledwie 35% podziela tę opinię. Około połowa Amerykanów (49%) twierdzi, że ich sytuacja finansowa jest dobrej lub bardzo dobrej kondycji. Większość Amerykanów z optymizmem patrzy na swoją osobistą przyszłość finansową. Prawie siedmiu na dziesięciu dorosłych (68%) spodziewa się, że ich sytuacja finansowa poprawi się częściowo lub znacznie w ciągu następnego roku. Republikanie (79%) bardziej niż Demokraci (59%) są optymistami co do poprawy stanu ich finansów w przyszłym roku[12].

W lipcu 2020 roku amerykański ośrodek badawczy Quinnipiac University przeprowadził badanie ankietowe, dotyczące opinii społeczeństwa nt. jakości ochrony zdrowia, strategii walki z kryzysem, nierówności rasowych czy kwestii ochrony gospodarki. W większości badanych kategorii zwolennicy ówczesnego prezydenta Stanów Zjednoczonych, Donalda Trumpa, byli w mniejszości. Plany prezydenckie Joe Bidena znalazły większy poklask, m.in. w kontekście relacji międzyrasowych czy wypracowania nowych sposobów radzenia sobie z zagrożeniami epidemicznymi, spowodowanymi pandemią koronawirusa. Jedną z nielicznych kategorii, w której niegdysiejszy prezydent USA został oceniony pozytywnie, była ochrona gospodarki USA. Odpowiadała ona ponad połowie osób ankietowanych przez amerykański ośrodek. Intensywny rozwój gospodarczy, będący wynikiem wyjścia z kryzysu z 2008 roku, znacząco wpłynął na ocenę działań administracji Trumpa. Jedną z grup społecznych, najintensywniej odczuwającą poprawę sytuacji materialnej w okresie 2015-2020 byli najmniej wynagradzani pracownicy fizyczni. Zwolennicy Trumpa wskazywali na wojnę handlową z Chinami, jako czynnik zwiększający liczbę miejsc pracy w amerykańskim przemyśle wytwórczym. Z drugiej zaś strony cła nałożone przez administrację urzędującego prezydenta utrudniły życie amerykańskim producentom, gdyż podniosły ceny importowanych komponentów. Przykładowo, taryfy na wyroby stalowe znacząco przełożyły się na wzrost kosztów produkcji amerykańskich samochodów. Okres wielkiego prosperity, jaki miał miejsce podczas prezydentury Donalda Trumpa, zbiegł się w czasie z wielką hossą na Wall Street oraz z intensywnym rozwojem gospodarczym, przerwanym dopiero przez pandemię. Niemal równo rok po wyborach, które dały zwycięstwo Trumpowi, w życie weszła zapowiadana przez niego największa od trzech dekad reforma i obniżka podatków. Jej głównym elementem było cięcie stawki podatku korporacyjnego z 35 do 21 procent. Na mniejsze obciążenia mogły liczyć też gospodarstwa domowe, ze względu na jednoczesne obniżenie większości stawek i zmianę progów podatkowych. Dodatkowym wsparciem dla przedsiębiorczych Amerykanów była deregulacja różnych obszarów gospodarki[13].

Specjaliści wskazują jednak, że okres dobrego prosperowania amerykańskiej gospodarki podczas prezydentury Trumpa nie we wszystkich aspektach zależał od samego prezydenta. Nie sposób interpretować boomu na rynku akcji, oddzielając wzrost od polityki banków centralnych, w tym Rezerwy Federalnej. Jednocześnie Trump nie osiągnął zapowiadanego tempa wzrostu PKB na poziomie 3 procent w skali roku: „Nie udał się także plan reindustrializacji Ameryki, co widać po przedpandemicznym spowolnieniu w przyroście miejsc pracy w przemyśle. Dziś, ze względu na koronawirusa, być może pamiętamy o tym mniej, ale kilka lat temu to rozpętane przez Donalda Trumpa wojny handlowe (na czele z konfliktem z Chinami) były jednym z głównych czynników ryzyka gospodarczego na świecie, w tym w USA”[14].

 

6. Współpraca w celu ochrony zagranicznych organizacji amerykańskich

Amerykańska Rada Doradcza ds. Bezpieczeństwa za Granicą (U.S. Department of State Overseas Security Advisory Council) to organ będący materializacją partnerstwa pomiędzy Departamentem Stanu USA a społecznością zajmującą się bezpieczeństwem sektora prywatnego. Biuro Programu OSAC ma siedzibę w Waszyngtonie i jest nadzorowane przez 34-osobową radę publiczno-prywatną. Członkostwo w OSAC obejmuje ponad 5400 organizacji członkowskich i ponad 18 000 indywidualnych członków z grup korporacyjnych, non-profit, akademickich i wyznaniowych. Społeczność OSAC współpracuje w komitetach regionalnych i branżowych. Głównym celem funkcjonowania OSAC jest promocja skutecznej współpracy mającej na celu pomoc amerykańskiemu sektorowi prywatnemu, tak aby lepiej przewidywać problemy związane z bezpieczeństwem, w tym identyfikację i śledzenie zagrożeń, zwłaszcza w odniesieniu do pracowników sektora prywatnego, obiektów, inwestycji, interesów i własności intelektualnej. OSAC przedstawia najnowsze informacje dotyczące kwestii bezpieczeństwa; wydaje ogłoszenia publiczne, biuletyn spraw konsularnych, porady dotyczące podróży, czy określa profile grup terrorystycznych. Mechanizm wymiany informacji OSAC obejmuje również działalność specjalistów badających bezpieczeństwo międzynarodowe, pracujących przy obsłudze amerykańskiego sektora prywatnego. Dodatkowo, OSAC posiada sieć Rad Krajowych na całym świecie, która łączy amerykańskie ambasady i konsulaty ze społecznością lokalną Amerykanów w celu wymiany informacji dotyczących bezpieczeństwa[15].

 

7. Działania w celu zwiększenia bezpieczeństwa gospodarczego USA

Eksperckie zalecenia dotyczące działań, które powinny zostać przyjęte przez administrację amerykańską w celu zachowania ciągłości rozwoju gospodarczego, zostały zaprezentowane w publikacji The National Academies Press, pt. Rising Above the Gathering Storm: Energizing and Employing America for a Brighter Economic Future. W rozdziale nr 8 wyróżniono cztery podstawowe działania w polityce gospodarczej i technologicznej, które mogłyby wpłynąć na zachowanie tzw. okresu prosperity. Wśród nich wyróżniono: 1) zapewnienie powszechnego dostępu do szerokopasmowego Internetu; 2) wzmocnienie procesu wdrażania innowacji technologicznych w USA; 3) redukcję podatków na badania naukowe (wdrożenie ulg); 4) wzmocnienie systemu patentowego USA. Szczególnie ostatni punkt jest istotny, biorąc pod uwagę zagadnienia dot. ochrony amerykańskiej gospodarki. Jedynym sposobem zakwestionowania patentu w obecnym systemie jest postępowanie sądowe. Wielokrotnie w historii doprowadzało to do nadużyć, takich jak wnoszenie szerokich roszczeń – czasem nie popartych wiarygodnym uzasadnieniem – w nadziei na otrzymanie hojnej ugody od konkurenta, który chce uniknąć długich i wykluczających się postępowań sądowych. Rodziło to pole nie tylko do nadużyć i korupcji, ale było również obszarem wrażliwym na ingerencję np. obcych służb, chcących storpedować wybrane badanie naukowe[16].

W kontekście bezpieczeństwa energetycznego USA specjaliści zauważają rosnące tendencje, które przyczyniają się do występowania nowych typów zagrożeń gospodarczych. Coraz większa liczba krajów konkuruje o malejącą ilość ropy naftowej w celu zaspokojenia wciąż rosnącego popytu na energię. Przeciwdziałanie tym zagrożeniom może być rozpatrywane w czterech obszarach. Keith W. Cooley wyróżnia takie aspekty, jak: potrzeba zwiększenia efektywności energetycznej, zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych, zapewnienie możliwości technicznych i produkcyjnych w zakresie czystej energii w USA oraz wola polityczna decydentów[17].

Departament Skarbu Stanów Zjednoczonych to jeden z resortów rządu USA, odpowiedzialny za proces zarządzania finansami kraju. Departament Skarbu podzielony jest na dwa główne komponenty: biura departamentów i biura operacyjne. Biura departamentów są przede wszystkim odpowiedzialne za formułowanie polityki i zarządzanie działem jako całością, podczas gdy biura operacyjne wykonują określone operacje przypisane do działu. Struktura Departamentu jest niezwykle rozbudowana i szeroka. Znajdują się w niej jednostki ds. źródeł finansowania terroryzmu, kreowania polityki ekonomicznej czy spraw legislacyjnych. Jednym z podmiotów podległych Departamentowi Skarbu Stanów Zjednoczonych jest sieć Financial Crimes Enforcement Network. Jej celem jest ochrona systemu finansowego przed nielegalnym wykorzystaniem, zwalczanie prania pieniędzy i powiązanych z nim przestępstw, w tym terroryzmu, oraz promowanie bezpieczeństwa narodowego poprzez strategiczne wykorzystanie władz finansowych oraz gromadzenie, analizę i rozpowszechnianie danych wywiadowczych. Financial Crimes Enforcement Network postrzega planowanie strategiczne jako ciągłą działalność przywódczą, która ma kluczowe znaczenie dla utrzymania organizacyjnej efektywności i przydatności. FinCEN wspiera Plan strategiczny Departamentu Handlu na lata 2018-2022, w celu zwiększenia integralności systemów finansowych, poprzez ułatwianie wykrywania i powstrzymywania przestępstw finansowych. FinCEN pracuje ponadto nad ustanowieniem i wzmocnieniem mechanizmów globalnej wymiany informacji oraz zaangażowaniem, zachęcaniem i wspieraniem partnerów międzynarodowych w podejmowaniu niezbędnych kroków, w celu stworzenia systemów zwalczania prania pieniędzy, finansowania terroryzmu i innych przestępstw finansowych. Przestępczość finansowa jest zjawiskiem globalnym wykraczającym poza ścisłe granice państwowe. Partnerstwa z innymi narodami i organami międzynarodowymi mają zasadnicze znaczenie dla wykrywania dochodów pochodzących z przestępstw. FinCEN odgrywa znaczącą rolę w wysiłkach rządu USA na rzecz zwalczania międzynarodowej przestępczości zorganizowanej. FinCEN realizuje swoją misję, zapewniając wsparcie dochodzeniowe organom ścigania, wywiadu i agencjom regulacyjnym, współpracując na całym świecie z odpowiadającymi im jednostkami. FinCEN wykonuje swoje uprawnienia zgodnie z Sekcją 311 amerykańskiej ustawy PATRIOT Act[18].

Plan strategiczny Departamentu Handlu USA na lata 2018–2022 nakreśla ramy dotyczące wzmocnienia bezpieczeństwa gospodarczego i narodowego Stanów Zjednoczonych. Zgodnie z treścią dokumentu Ameryka jest bezpieczniejsza, gdy ważne technologie i podstawowe produkty są wytwarzane w kraju. Dobrobyt gospodarczy i bezpieczeństwo USA są współcześnie kwestionowane przez konkurentów i przeciwników, angażujących się w nielegalne praktyki handlowe – kradzież własności intelektualnej i cyberprzestępczość. W planie podkreślono także wpływ czynników naturalnych na powstawanie wyzwań dla bezpieczeństwa gospodarczego. Ekstremalne warunki pogodowe, takie jak sześć huraganów kategorii 4 lub wyższej, które miały miejsce w Stanach Zjednoczonych w 2017 roku również stanowią wyzwanie dla bezpieczeństwa gospodarczego: „Działamy na wielu frontach, aby chronić Amerykanów i amerykańską gospodarkę. Egzekwujemy zgodność z przepisami handlowymi, zapewniamy narzędzia do cyberbezpieczeństwa, aby przeciwdziałać cyberprzestępczości, udostępniamy dokładne informacje o pogodzie i wdrażamy sieć szerokopasmową służącą do szybkiego reagowania, która będzie chronić życie i mienie”[19].

W Planie Strategicznym... wskazano także na wielką rolę swobodnej konkurencyjności na arenie międzynarodowej. USA pracuje nad wyrównaniem zasad w tej materii. Twórcy dokumentu podkreślają istotę ochrony nowoczesnych technologii m.in. wykorzystywanych w wojskowości, chronionych przez nakładanie ograniczeń w eksporcie. Cyberbezpieczeństwo uznano za podstawę „gospodarki cyfrowej XXI wieku”. Według decydentów amerykańskich, zapewnienie bezpieczeństwa wzajemnie połączonych globalnych sieci oraz urządzeń i danych podłączonych do tych sieci jest jednym z prymarnych wyzwań współczesności. Zagrożenia pojawiają się w całym ekosystemie cyfrowym, począwszy od nielegalnej działalności cyberprzestępców szukających korzyści finansowych, przez państwa narodowe chcące posiąść tajemnice handlowe, skończywszy na terrorystach, których celem jest podsycanie chaosu. Dokument obejmuje także nowe rozwiązania w dziedzinie wdrażania sieci szerokopasmowych dla zintensyfikowania bezpieczeństwa publicznego: „Zbudujemy szerokopasmową sieć bezpieczeństwa publicznego, która ma być niezawodna, funkcjonalna i bezpieczna. Ponad 60 000 agencji bezpieczeństwa publicznego będzie mogło skorzystać z rozszerzonego zasięgu i przepustowości. Po raz pierwszy komunikacja dotycząca bezpieczeństwa publicznego będzie oparta na standardach handlowych. Przyniesie to korzyści w postaci niższych kosztów, korzyści skali zorientowanych na konsumentów oraz szybkiej ewolucji zaawansowanych możliwości komunikacyjnych”[20].

8. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego USA a kwestie ochrony gospodarki

Dokument podpisany w 2017 roku przez prezydenta USA Donalda Trumpa nakreśla wizję kształtowania bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych we wszystkich wymiarach, także w aspekcie ochrony gospodarki. Stany Zjednoczone miały zacząć rezygnować z założenia, które wskazuje na zbiorową odpowiedzialność międzynarodową, w kwestii osiągania bezpieczeństwa i pomyślności gospodarczej. Trump, kierując się sloganem „America First”, wskazał na konieczność zapewnienia bezpieczeństwa obywateli amerykańskich i „amerykańskiego stylu życia”. Dokument stwierdza nasiloną rywalizację międzypaństwową w wymiarze politycznym, gospodarczym, wojskowym, informacyjnym i technologicznym: głównym rywalem USA w tym dziedzinach są Chiny oraz Rosja. Oprócz podkreślonej, niszczącej roli Państwa Islamskiego i innych ugrupowań terrorystycznych, wskazano na wzmożoną aktywność zorganizowanych międzynarodowych grup przestępczych, będących zagrożeniem dla gospodarki USA[21].

Założenia zawarte w drugim filarze Strategii... wskazują na konkretne działania, które muszą być podjęte w celu przeciwdziałania zagrożeniom ekonomicznym. Pokreślono konieczność niwelowania nieuczciwych praktyk handlowych: USA będą zwalczać wszystkie nieuczciwe praktyki handlowe przy użyciu odpowiednich środków, od dialogu do surowego egzekwowania prawa. Stany Zjednoczone wykorzystają także dostępne narzędzia gospodarcze i dyplomatyczne by walczyć z korupcją w obszarze międzynarodowym. Głównym celem tej walki jest to, by „firmy amerykańskie mogły konkurować w dość przejrzystych warunkach”[22].

Wskazuje się także na konieczność zapewnienia dywersyfikacji kierunków zaopatrzenia w surowce energetyczne, w celu umocnienia bezpieczeństwa energetycznego. W dokumencie wskazano region Europy Środkowo-Wschodniej jako ten, który może skorzystać na zapowiedziach „energetycznej ekspansji USA”. Określono także ramy nowego pola współpracy w zapobieganiu zagrożeniom dla infrastruktury krytycznej. Podkreślono nie tylko istotę zagrożeń konwencjonalnych, ale zwrócono uwagę także na te o charakterze cybernetycznym: „Stany Zjednoczone skupią się nie tylko na ochronie sieci, ale także na ochronie danych w tych sieciach. Aby to zrobić, rząd USA będzie zachęcał firmy i ośrodki akademickie do praktyk, mających na celu pokonanie szpiegostwa i kradzieży”[23].

Podsumowanie

Ochrona gospodarki państwa może być rozumiana jako całościowy proces, obejmujący szerokie spektrum aktywności, metod i form, stosowanych przez państwo w celu zagwarantowania bezpieczeństwa gospodarczego. Ochrona polega nie tylko na zwalczaniu pojawiających się zagrożeń i przeciwdziałania ich skutkom w przyszłości, ale także na zadaniach prewencyjnych i zapobiegawczych. Państwo posiada szereg narzędzi, dzięki którym realizuje te zadania. Należą do nich wyspecjalizowane organy, instytucje, urzędy czy służby specjalne. Stany Zjednoczone mogą poszczycić się najpotężniejszymi i największymi budżetami służb wywiadowczych na świecie. Cztery najważniejsze z nich to Centralna Agencja Wywiadowcza (CIA), zajmująca się szpiegostwem za granicą; Agencja Bezpieczeństwa Narodowego (NSA) zajmująca się wywiadem elektronicznym (Elint) oraz łamaniem kodów; Narodowy Urząd Rozpoznania (National Reconnaissance Office ‒ NRO) nadzorujący działanie satelitów szpiegowskich oraz Agencja Wywiadowcza Obrony (Defence Intelligence Agency ‒ DIA), koordynująca operacje wywiadowcze armii lądowej, marynarki wojennej i sił powietrznych. Kontrwywiadem w USA zajmuje się Federalne Biuro Śledcze (Federal Bureau of Investigation ‒ FBI)[24].

Źródłami zagrożeń gospodarczych mogą być zarówno czynniki o charakterze konwencjonalnym, jak i nowe uwarunkowania w cyberprzestrzeni. Raport Narodowego Centrum Kontrwywiadu i Bezpieczeństwa USA pt. „Zagraniczne szpiegostwo ekonomiczne w cyberprzestrzeni” wskazuje, że szpiegostwo ekonomiczne i przemysłowe wciąż stanowi poważne zagrożenie dla rozwoju, bezpieczeństwa i przewagi konkurencyjnej USA. Jednocześnie podkreśla się rosnącą rolę zagrożeń cybernetycznych – już dziś cyberprzestrzeń jest dominującym obszarem operacyjnym dla szerokiej gamy szpiegowskich graczy[25].

Wśród podmiotów będących zagrożeniem dla amerykańskiej gospodarki w cyberprzestrzeni wyróżnia się m.in. Chiny, Rosję i Iran. Stany Zjednoczone jednocześnie podejmują szereg działań, mających na celu zapobieganiu działalności obcych szpiegów. Szczególną ochroną objęte są obiekty infrastruktury krytycznej oraz wrażliwych sieci komputerowych. Działania ochronne skupiają się także na współpracy z podmiotami pozarządowymi – dotując naukę, badania technologiczne czy wspierając innowacyjność przedsiębiorstw.

 

Bibliografia

Dokumenty prawne i strategiczne

· National Security Strategy of the United States of America, https://trumpwhitehouse.archives.gov/wp-content/uploads/2017/12/NSS-Final-12-18-2017-0905.pdf [dostęp: 11.04.2021 r.].

· U.S. Departament of Commerce Strategic Plan 2018-2022, https://www.commerce.gov/sites/default/files/us_department_of_commerce_2018-2022_strategic_plan.pdf [dostęp: 11.04.2021 r.].

Opracowania zwarte

· Rising above the gathering storm. Energizing and Employing America for a Brighter Economic Future, [brak inf. o aut.], Waszyngton 2007.

· Cooley K. W., Energy Security Is National Security, w: Sheila R. R., Economic Security: Neglected Dimension of National Security?, Waszyngton 2011.

· Filipowski O., Rozwój ochrony konsumenta realizowanej przez prawo konkurencji, Wrocław 2011.

· Kent H. J., Administracyjne egzekwowanie prawa konkurencji w Stanach Zjednoczonych, w: Amerykański i europejski system ochrony konkurencji, Warszawa 2007.

· Wójcik J. W., Wywiad i kontrwywiad gospodarczy, Warszawa 2018.

Artykuły w czasopismach

· Dobrzański P., Rola państwa w gospodarce rynkowej Stany Zjednoczone-Niemcy-Japonia, „Ekonomia” 18/2010, Acta Universiatis Wratislavlensis No 3398.

· Kuczewska J., Orłowska R., Ocena współpracy instytucji nauki i biznesu w Polsce i USA, „Analizy i Opracowania KEIE UG” nr 03/2014 (020).

Źródła internetowe

· Financial Crimes Enforcement Network, https://www.fincen.gov [dostęp: 11.04.2021 r.].

· Rada Doradcza ds. Bezpieczeństwa za Granicą, https://pl.usembassy.gov/pl/business-pl/rada-doradcza-ds-bezpieczenstwa-za-granica/ [dostęp: 11.04.2021 r.].

· World Economic Outlook Databases, https://www.imf.org/en/Publications/SPROLLs/world-economic-outlook-databases#sort=%40imfdate%20descending [dostęp: 9.04.2021 r.].

· Conte C., Karr A. R., An Outline of the U.S. Economy, https://usa.usembassy.de/etexts/oecon/index.htm [dostęp: 11.04.2021 r.].

· Dunn A., Oliphant J. B., 10 years after the financial crisis, Americans are divided on security of U.S. economic system, https://www.pewresearch.org/fact-tank/2018/09/28/americans-are-divided-on-security-of-u-s-economic-system/ [dostęp: 11.04.2021 r.].

· Gadomski W., Zagrożenia dla stabilności światowej gospodarki, https://obserwatorgospodarczy.pl/gospodarka/20-swiat/646-zagrozenia-dla-stabilnosci-swiatowej-gospodarki [dostęp: 11.04.2021 r.].

· Jurak R., Największe zagrożenia dla USA, „Monitor” 13.09.2019, https://www.monitorlocalnews.com/najwieksze-zagrozenia-dla-usa [dostęp: 9.04.2021 r.].

· Moffatt M., Regulation and Control in the U.S. Economy, https://www.thoughtco.com/regulation-and-control-in-the-us-economy-1147549 [dostęp: 4.09.2021 r.].

· Nogacki R., Ciecierski M., Stany Zjednoczone „wdzięcznym” celem cyberszpiegostwa ekonomicznego, https://www.wywiad-gospodarczy.pl/stany-zjednoczone-wdziecznym-celem-cyberszpiegostwa-ekonomicznego.html [dostęp: 11.04.2021 r.].

· Piotrowski M. A., Strategia bezpieczeństwa narodowego USA: podejście administracji Trumpa, https://pism.pl/publikacje/Strategia_bezpiecze_stwa_narodowego_USA__podej_cie_administracji_Trumpa [dostęp: 11.04.2021 r.].

· Smith N., „America first” w kryzysie. Mit nowej polityki gospodarczej Trumpa runął, https://forsal.pl/swiat/usa/artykuly/7778002,america-first-w-kryzysie-mit-nowej-polityki-gospodarczej-trumpa-runal.html [dostęp: 11.04.2021 r.].

· Żuławiński M., Trump a giełdy i gospodarka. Między triumfem a katastrofą, https://www.bankier.pl/wiadomosc/Trump-a-gieldy-i-gospodarka-Miedzy-triumfem-a-katastrofa-7992952.html [dostęp: 11.04.2021 r.].

Przypisy:

[1] World Economic Outlook Databases, https://www.imf.org/en/Publications/SPROLLs/world-economic-outlook-databases#sort=%40imfdate%20descending [dostęp: 9.04.2021 r.].


[2] J. Kuczewska, R. Orłowska, Ocena współpracy instytucji nauki i biznesu w Polsce i USA, „Analizy i Opracowania KEIE UG” nr 03/2014 (020), s. 6-13.


[3] P. Dobrzański, Rola państwa w gospodarce rynkowej Stany Zjednoczone-Niemcy-Japonia, „Ekonomia” 18/2010, Acta Universiatis Wratislavlensis No 3398, s. 131-133.


[4] R. Jurak, Największe zagrożenia dla USA, „Monitor” 13.09.2019, https://www.monitorlocalnews.com/najwieksze-zagrozenia-dla-usa [dostęp: 9.04.2021 r.].


[5] W. Gadomski, Zagrożenia dla stabilności światowej gospodarki, https://obserwatorgospodarczy.pl/gospodarka/20-swiat/646-zagrozenia-dla-stabilnosci-swiatowej-gospodarki [dostęp: 11.04.2021 r.].


[6] M. Moffatt, Regulation and Control in the U.S. Economy, https://www.thoughtco.com/regulation-and-control-in-the-us-economy-1147549 [dostęp: 4.09.2021 r.].


[7] H. J. Kent, Administracyjne egzekwowanie prawa konkurencji w Stanach Zjednoczonych, w: Amerykański i europejski system ochrony konkurencji, Warszawa 2007, s. 10-13.


[8] O. Filipowski, Rozwój ochrony konsumenta realizowanej przez prawo konkurencji, Wrocław 2011, s. 221-223.


[9] H. J. Kent, Administracyjne egzekwowanie prawa (…), op. cit.


[10] C. Conte, A. R. Karr, An Outline of the U.S. Economy, https://usa.usembassy.de/etexts/oecon/index.htm [dostęp: 11.04.2021 r.].


[11] Ibidem.


[12] A. Dunn, J. B. Oliphant, 10 years after the financial crisis, Americans are divided on security of U.S. economic system, https://www.pewresearch.org/fact-tank/2018/09/28/americans-are-divided-on-security-of-u-s-economic-system/ [dostęp: 11.04.2021 r.].


[13] N. Smith, „America first” w kryzysie. Mit nowej polityki gospodarczej Trumpa runął, https://forsal.pl/swiat/usa/artykuly/7778002,america-first-w-kryzysie-mit-nowej-polityki-gospodarczej-trumpa-runal.html [dostęp: 11.04.2021 r.].


[14] M. Żuławiński, Trump a giełdy i gospodarka. Między triumfem a katastrofą, https://www.bankier.pl/wiadomosc/Trump-a-gieldy-i-gospodarka-Miedzy-triumfem-a-katastrofa-7992952.html [dostęp: 11.04.2021 r.].


[15] Rada Doradcza ds. Bezpieczeństwa za Granicą, https://pl.usembassy.gov/pl/business-pl/rada-doradcza-ds-bezpieczenstwa-za-granica/ [dostęp: 11.04.2021 r.].


[16] Rising above the gathering storm. Energizing and Employing America for a Brighter Economic Future, [brak inf. o aut.], Waszyngton 2007, s. 182-203.


[17] K. W. Cooley, Energy Security Is National Security, w: R. R. Sheila, Economic Security: Neglected Dimension of National Security?, Waszyngton 2011, s. 71-73.


[18] Financial Crimes Enforcement Network, https://www.fincen.gov [dostęp: 11.04.2021 r.].


[19] U.S. Departament of Commerce Strategic Plan 2018-2022, https://www.commerce.gov/sites/default/files/us_department_of_commerce_2018-2022_strategic_plan.pdf [dostęp: 11.04.2021 r.].


[20] Ibidem.


[21] M. A. Piotrowski, Strategia bezpieczeństwa narodowego USA: podejście administracji Trumpa, https://pism.pl/publikacje/Strategia_bezpiecze_stwa_narodowego_USA__podej_cie_administracji_Trumpa [dostęp: 11.04.2021 r.].


[22] National Security Strategy of the United States of America, https://trumpwhitehouse.archives.gov/wp-content/uploads/2017/12/NSS-Final-12-18-2017-0905.pdf [dostęp: 11.04.2021 r.].


[23] Ibidem.


[24] J. W. Wójcik, Wywiad i kontrwywiad gospodarczy, Warszawa 2018, s. 100.


[25] R. Nogacki, M. Ciecierski, Stany Zjednoczone „wdzięcznym” celem cyberszpiegostwa ekonomicznego, https://www.wywiad-gospodarczy.pl/stany-zjednoczone-wdziecznym-celem-cyberszpiegostwa-ekonomicznego.html [dostęp: 11.04.2021 r.].



Liczba znaków ze spacjami (bez spisu treści i źródeł): 31758
Autor: Bartosz Tyrka


Kopiowanie i powielanie zabronione. Tekst jest chroniony prawami autorskimi.