Opracowanie naukowe
Wstęp
Państwo
Islamskie, określane również skrótowcem ISIS lub ISIL (Islamic State of Iraq
and Syria/Libia), to islamska organizacja o charakterze terrorystycznym,
działająca od 2014 do 2019 roku jako quasi-państwo. ISIS w swojej genezie
odnosi się wprost do salafizmu, czyli do ruchu reformatorskiego w łonie islamu
sunnickiego, postulującego odrodzenie się islamu przez powrót do pierwotnych
źródeł wiary. W 2014 przywódca i założyciel ISIS, Abu Bakr al-Baghdadi, ogłosił
utworzenie kalifatu islamskiego na terytorium Iraku oraz Syrii. Współczesna
idea realizowania terrorystycznych postulatów powstała już znacznie wcześniej,
bo w 2003 roku[1].
ISIS
jako struktura i organizacja tworząca państwo została pokonana przez siły
koalicji międzynarodowej w 2018 roku. Nie oznacza to jednak, iż udało się
wykorzenić zasady i dążenia ISIS w sferze mentalnej zradykalizowanych
muzułmanów. Reperkusje związane z istnieniem tej organizacji są i będą
odczuwalne na całym świecie w dłuższej perspektywie czasu. Ideologia i mit Państwa
Islamskiego nadal oddziałują na wyobraźnię muzułmanów i młodych Europejczyków,
czego dowodem są wciąż powtarzające się krwawe zamachy terrorystyczne,
przeprowadzane na całym świecie. Jednym z ostatnich przykładów obecności
Państwa Islamskiego w Europie był wiedeński zamach z 2 listopada 2020 roku.
Około godziny 20:00 czasu lokalnego zamachowiec otworzył ogień w sześciu
miejscach na Schwedenplatz, zabijając czterech cywilów i raniąc 23 innych osób.
Napastnik został zidentyfikowany jako Kujtim Fejzullai, zwolennik Państwa
Islamskiego, który próbował dołączyć do grupy w Syrii. Państwo Islamskie
przyznało się do ataku następnego dnia[2].
Przyczyny
powstania
Uwarunkowania
polityczne nabierające na znaczeniu tuż po zakończeniu się II wojny światowej,
stworzyły szerokie pole do rozwoju organizacji terrorystycznych na Bliskim
Wschodzie. Region ten był miejscem, w którym toczyły się konflikty
arabsko-żydowskie i palestyńsko-żydowskie. Swoje piętno odcisnęły także
negatywne nastroje społeczne, dla których motorem napędowym był silny
antykolonializm. Stwarzało to znakomite pole do tworzenia się organizacji
terrorystycznych, m.in. o charakterze sekularystycznym (opartym na wspomnianym już
antykolonializmie). Działalność grup terrorystycznych po czasie ewoluowała,
odrzucając dawne wzorce oparte na przedstawionych założeniach. Próżnię
błyskawicznie wypełniło całkiem nowe zjawisko – terroryzm motywowany
religijnie. Fundamentalizm muzułmański został niejako z automatu zaakceptowany
przez organizacje terrorystyczne, które wypowiedziały otwartą wojnę świeckiemu
ukonstytuowaniu państwa. Niezadowolenie z organizacji państwa, które spełniało
świeckie założenia, było spowodowane przede wszystkim niemożnością realizowania
społecznych aspiracji. Organizacje terrorystyczne, będące protoplastami Państwa
Islamskiego, podkreślały w swoich założeniach także silny sprzeciw wobec „zachodniej
cywilizacji”[3].
Dużą
rolę w genezie powstania ISIS odegrały również czynniki interwencyjne.
Bezpośrednich przyczyn powstania ugrupowania ISIS możemy upatrywać w
interwencji USA w Iraku w 2003 roku. Tuż po atakach na wieże World Trade Center
w Nowym Jorku wypowiedziano „wojnę terroryzmowi”. Prezydent George W. Bush tym
samym chciał zmienić układ sił, jaki występował na Bliskim Wschodzie. Przyjęto
strategię działań wyprzedzających, co miało mieć szczególnie bolesne
konsekwencje dla organizacji terrorystycznych odpowiedzialnych za wrześniowe
ataki. Cała linia działań polityki zagranicznej, podjętych przez władze Stanów
Zjednoczonych, przeszła do historii pod nazwą Doktryny Busha. Interwencja
militarna zakończyła się dosyć łatwym zwycięstwem strony amerykańskiej. Nie
zdawano sobie jednak sprawy z późniejszych reperkusji, związanych z obaleniem
Saddama Husajna. Sytuacja społeczna, najdelikatniej mówiąc, pozostawiała wiele
do życzenia. W Iraku zapanował nieład i chaos. Zmagano się z niesamowicie
wysokim wskaźnikiem przestępczości. W kraju powstawały oddziały rebelianckie,
grupy bojowe, organizacje przestępcze – w skład których wchodziły osoby z
dawnego, obalonego reżimu. Destabilizacja była wymierzona nie tylko w
międzynarodowe siły okupacyjne, ale i również w nowe struktury państwowe, który
miały ponownie zorganizować iracką państwowość. Wojna przyczyniła się zatem do
eskalacji konfliktów wewnętrznych, w tym do promocji terroryzmu wśród
społeczności lokalnej[4].
To
właśnie założenia związane z szeroko pojętą destabilizacją sytuacji w kraju
przyświecały bojownikom Abu Musaba az-Zarkawiego. W 2004 r. jego grupa przyjęła
nazwę Organizacja Monoteizmu i Dżihadu, a następnie – Al-Ka’ida Obszaru
Mezopotamii. To właśnie w działalności az-Zarkawiego można dopatrywać początków
funkcjonowania ISIS. W lipcu 2006 r. wojska amerykańskie zabiły Az-Zarkawiego,
którego następcą został Egipcjanin Abu Ajjub al-Masri. To z jego inicjatywy
iracka Al-Ka’ida, której wielu bojowników pochodziło z innych krajów arabskich
i muzułmańskich, przyjęła nową nazwę – Islamskie Państwo Iraku. Zmiana miała na
celu większe powiązanie organizacji z obszarem jej działania, a tym samym
uzyskanie akceptacji irackich sunnitów. Siła Państwa Islamskiego bierze się
jednak ze złożonego sposobu organizacji. ISIS pod przywództwem Al-Baghdadiego
wypracowało szereg sposobów na finansowanie swojej działalności.
Sprofesjonalizowany czynnik ekonomii wojennej pozwala na skuteczne
przygotowanie terrorystów do realizowania ataków. Co więcej, umożliwiło to
realne przejęcie i władanie określonym terytorium, co nie byłoby możliwe bez
silnych struktur finansowych[5].
Funkcjonowanie
i realizowanie zadań przez ISIS
Sprawne
funkcjonowanie Państwa Islamskiego nie mogłoby być możliwe bez źródeł szerokiego
finansowania organizacji. Sposób rozdysponowywania funduszy został opracowany
przez decydentów ISIS w 2013 roku. Głównym źródłem utrzymania stała się ropa
naftowa. Eksploatowano jej złoża oraz nielegalnie dystrybuowano do innych
państw. W czasach największego prosperity, czyli w momencie
kontrolowania dużej części terytorium, wydobywano niemalże 9000 baryłek każdego
dnia. Bojownikom islamskim udało się nie tylko skutecznie sprzedawać paliwo,
ale również dysponować całymi sieciami wydobywczymi - bez których produkcja
ropy na tak szeroką skalę nie byłaby możliwa. Szacunkowe dane wskazywały, że z
przemytu ropy naftowej do państw ościennych Państwo Islamskie uzyskiwało milion
dolarów dziennie[6].
Bardzo
istotnym elementem funkcjonowania Państwa Islamskiego było powstanie realnej
struktury państwowej. Było to zapowiedzią próby odbudowania kalifatu
islamskiego, w ramach którego postulowano realizować życie polityczne podmiotu.
Choć koncepcja nie została przyjęta przez wszystkie grupy zbrojne, to znalazła
swój poklask przede wszystkim w Afryce i Azji. Chęć przywrócenia kalifatu
wzbudza do dziś wiele pozytywnych reakcji muzułmanów. Powrót do przeszłości
kojarzy się wyznawcom Allaha z czasami świetności czy skuteczności państwa
opartego o system wartości muzułmańskich. ISIS, postulując wprowadzenie
kalifatu, musiało posiadać rozbudowany aparat państwowy, który w razie sukcesu
byłby zdolny do objęcia funkcji władczych w quasi-państwie. Aparat ten tworzyło
kilkanaście ministerstw (diwan), obejmujących swym działaniem zarówno typowe
zadania państwa (zdrowie, edukacja, sprawy wojskowe i obrona), jak i te, które
są charakterystyczne dla koncepcji państwa religijnego (aktywność misjonarska i
nadzór nad meczetami, stanie na straży publicznej moralności, policja muzułmańska).
Tzw. Państwo Islamskie przekształciło także dotychczasowe struktury
administracji terytorialnej, tworząc własne prowincje – wilajaty. Odwołując się
do tradycyjnej definicji państwa, jako konglomeratu trzech elementów:
terytorium, ludności i władzy, można stwierdzić iż de facto Państwo Islamskie
było organizacją państwową[7].
Antagonizowanie
społeczeństw muzułmańskich wobec „kultury zachodu” było kolejnym czynnikiem
napędzającym funkcjonowanie Państwa Islamskiego. Konstruowanie struktur
państwowych było z wiązanie z koniecznością redefinicji bliskowschodniego
porządku państwowego, co spotkało się z dużą aprobatą muzułmanów
zamieszkujących tamte tereny. Celem ISIS była dalsza ekspansja terytorialna.
Było to zaprzeczeniem porządku narzuconego przez m.in. Stany Zjednoczone.
Antyamerykańskie poglądy były i są z pewnością czynnikiem napędzającym
powstawanie ugrupowań terrorystycznych na Bliskim Wschodzie. Panuje tam bowiem
przekonanie, iż państwowość zorganizowana przez Zachód ma przynieść korzyści
przede wszystkim organizatorom, nie zaś samym zainteresowanym. Rozrastanie się
struktury politycznej ISIS stanowiło nie tylko problem natury terrorystycznej,
ale było również zagrożeniem o charakterze regionalnym. Aspiracje dowódców
Państwa Islamskiego mogły zagrażać interesom Libanu czy Arabii Saudyjskiej,
wobec czego uznano twój Al-Baghdadiego za najpoważniejsze zagrożenie w
regionie. Koncepcja ekspansji terytorialnej była głównym czynnikiem
przekonującym o niebezpieczeństwie ze strony ISIS. To właśnie w regionalnym
pakcie przeciwko ISIS można dopatrywać się schyłku Państwa Islamskiego jako
zorganizowanej państwowości. Od końca 2016 r. operacje militarne prowadzone
przeciwko ISIS koncentrowały się na walkach o kontrolowane przez nie Rakkę i
Dajr az-Zaur. W wyniku działań Syryjskich Sił Demokratycznych 17 października
2017 r. Rakka została zdobyta. Kilka tygodni później syryjskie siły rządowe
przejęły również Dajr az-Zaur. Opanowanie tego pierwszego miasta miało wymiar
zarówno strategiczny, jak i symboliczny – Rakka stanowiła bowiem stolicę
samozwańczego kalifatu[8].
Grupa
została uznana za organizację terrorystyczną przez ONZ. ISIS publikuje w sieci
nagrania wideo przedstawiające ścięcia głów i innego rodzaju egzekucji
żołnierzy oraz cywilów, w tym dziennikarzy i pracowników organizacji
humanitarnych, oraz niszczenia miejsc dziedzictwa kulturowego. Organizacja
Narodów Zjednoczonych obciąża ISIS odpowiedzialnością za łamanie praw
człowieka, ludobójstwa, zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości.
Państwo Islamskie dokonało czystek etnicznych na skalę historyczną w północnym
Iraku. W Syrii organizacja przeprowadziła ataki naziemne zarówno na siły
rządowe, jak i frakcje opozycyjne. Do grudnia 2015 roku utrzymywała obszar
rozciągający się od zachodniego Iraku po wschodnią Syrię, obejmujący od 8 do 12
milionów ludzi. Szacuje się, że w 2015 roku Państwo Islamskie miało roczny
budżet przekraczający 1 miliard dolarów. Liczebność czynnych bojowników
wynosiła ponad 30 tysięcy osób[9].
Stan
obecny - sytuacja polityczna, militarna i gospodarcza
Pod
koniec 2018 roku administracja amerykańska poinformowała o ostatecznym
zwycięstwie nad Państwem Islamskim. Eliminacja tworu państwowego nie oznaczała
jednak zlikwidowania ISIS jako organizacji terrorystycznej. Według wielu
ekspertów, zaangażowanych bezpośrednio w konflikt ISIS, organizacja ma się cały
czas bardzo dobrze. Na uwagę zasługują słowa premiera irackiego Kurdystanu,
Masroura Barzaniego, będącego uczestnikiem walk z Państwem Islamskim. W lutym
2020 roku stwierdził, iż „ISIS jest nadal nietknięte. Tak, stracili wiele ze
swojego przywództwa. Stracili wielu zdolnych ludzi. Ale udało im się również
zdobyć więcej doświadczenia i zatrudnić więcej ludzi wokół siebie. Dlatego nie
należy ich lekceważyć”. Informacje przytoczone przez Pentagon w pierwszym kwartale
2020 roku pozwalają twierdzić, iż ISIS jako organizacji nie udało się
wyeliminować. Państwo Islamskie cały czas przeprowadza rekrutacje zwolenników
na całym świecie, prowadzi wojnę informacyjną i rozpowszechnia swoją propagandę
w internecie. Mimo mniejszej liczby działań terrorystycznych w Iraku i Syrii w
2020 roku (w porównaniu z poprzednimi okresami), ISIS wciąż jest aktywne w tym
regionie i z pewnością będzie przeprowadzać kolejne ataki o charakterze
terrorystycznym[10].
Według
generała Kennetha F. McKenzie Jr, szefa Centralnego Dowództwa Stanów
Zjednoczonych, ISIS w 2020 roku działa z „większą swobodą” na zachód od Eufratu
i na środkowej pustyni Badia – terytorium nie kontrolowanym przez Stany
Zjednoczone ani ich lokalne siły partnerskie. McKenzie w sierpniu 2020 roku
stwierdził, że „bez ciągłej presji” ISIS mogłoby odzyskać kontrolę nad
fizycznym terytorium w Syrii i sąsiednim Iraku „w stosunkowo krótkim czasie”.
Amerykański generał podkreślił, iż ostateczna klęska ISIS będzie konsekwencją
wypełnienia trzech warunków. Po pierwsze, potrzeba wystarczających zdolności w
zakresie bezpieczeństwa na szczeblu lokalnym i krajowym, aby „niedobitki” ISIS
nie stanowiły zagrożenia dla wysiłków stabilizacyjnych. Po drugie, mając
zapewnione bezpieczeństwo, wysiłki stabilizacyjne mogą skupić się na
zaspokojeniu podstawowych potrzeb ludności i naprawieniu zniszczeń
infrastrukturalnych. Stworzy to warunki dla trzeciej, ostatecznej fazy: powrotu
do norm instytucjonalnego zarządzania terytorium przez suwerenne państwo[11].
Kolejnym
zagrożeniem pozostają miejsca, w których mogą odradzać się idee ekstremizmu
islamskiego. Obóz al-Hol w północno-wschodniej Syrii, liczący około 68 000
mieszkańców, jest domem głównie dla kobiet i dzieci. Amerykańscy eksperci ds.
bezpieczeństwa narodowego obawiają się, że straszne warunki panujące w obozie
zmienią go w „wylęgarnię” brutalnego ekstremizmu. Wskazuje na to m.in. generał
dywizji Alexus G. Grynkewich, Dyrektor Operacyjny w Dowództwie Centralnym USA.
Wojskowy stwierdził, iż jest sporo dowodów na to, że niektórzy mieszkańcy
al-Hol są prawdopodobnie bojownikami ISIS[12].
Państwo
Islamskie używało internetowego serwisu aukcyjnego eBay i cyfrowego portfela
PayPal do finansowania działalności. Stosowanie przez terrorystów takich
niekonwencjonalnych metod jak przesyłanie i „pranie pieniędzy” na działalność
terrorystyczną w Internecie powoduje, że „walka z finansowaniem
międzynarodowego terroryzmu przypomina szukanie igły w stogu siana” –
powiedział anonimowo cytowany na łamach dziennika „WSJ” były urzędnik
specjalnego wydziału ministerstwa finansów zajmującego się tropieniem
podejrzanych transakcji finansowych w globalnym systemie finansowym[13].
Wnioski
i prognozy
Państwo
Islamskie po utracie terytorium zostało zmuszone przeformować strategię realizowania
działań. Podstawą funkcjonowania stała się walka asymetryczna, oparta na
terroryzmie i partyzantce. Możemy spodziewać się zintensyfikowanych działań
ISIS, ukierunkowanych na destabilizację wewnętrzną państw Bliskiego Wschodu,
celem uzyskania własnych korzyści. Część przedsięwzięć jest także związane z
chęcią uwolnienia pojmanych bojowników i odrodzenia komórek terrorystycznych.
Potencjalne zrezygnowanie „zachodu” z dalszej aktywności na Bliskim Wschodzie
może stanowić ułatwienie dla Państwa Islamskiego, które będzie w stanie
sprawniej organizować ponownie swoje struktury[14].
Mimo
trudności zasięg oddziaływania Państwa Islamskiego nie maleje. W 2019 roku
powstały nowe komórki ISIS w Mozambiku i Demokratycznej Republice Konga. Celem
Państwa Islamskiego jest oddziaływanie w sferze globalnej. W tym celu
prowadzone są szeroko zakrojone działania propagandowe, które mają na celu
zrzeszyć zwolenników nowego kalifatu we wspólnej walce. Działania propagandowe
są bardzo wydatne i odczuwalne także w Europie. Zbrodnicza ideologia przekonuje
coraz większą część społeczności muzułmańskiej, która z różnych względów nie
chce asymilować się ani uczestniczyć w życiu społecznym zgodnie z zachodnim
wzorcem kulturowym. W wielu opracowaniach można znaleźć pogląd, że muzułmanie
na Zachodzie w drugim i trzecim pokoleniu imigrantów nie są zdolni
identyfikować się z określoną narodowością lub etnicznością, toteż odnajdują
się w ekstremistycznych ideologiach. Fakt, że kilka lub kilkanaście tysięcy
młodych Europejczyków opuściło swoje rodzinne państwa i przyłączyło się do
Państwa Islamskiego można oceniać jako kryzys tożsamości i wartości
europejskich[15].
Brak
możliwości utrzymania w dłuższej perspektywie terytorium lądowego zmusiło
decydentów Państwa Islamskiego do poszukiwania innych obszarów, w których
możliwe byłoby sprawne kontynuowanie założeń organizacji. W ten trend świetnie
wpisuje się cyberprzestrzeń, będąca głównym kanałem przekazu, wykorzystywanym
przez islamskich terrorystów do komunikowania się ze światem. Anonimowość,
dotarcie do każdego zakątka świata, możliwość publikowania dowolnej treści
ułatwiają ISIS budowanie globalnej sieci zwolenników. Zjawisko to jest bardzo
często określane mianem cyber-kalifatu[16]. Jest to poważny problem,
który może dać „zgniłe owoce” w niedalekiej przyszłości. Grozi to zwerbowaniem
większej liczby islamistów, dla których jedynym sposobem na życie będzie walka
terrorystyczna. Smutną konkluzją tego tematu jest moja opinia dotycząca
przyszłości terroryzmu w Europie. Uważam, że demografia jest nieubłaganym
czynnikiem, działającym na korzyść – póki co – mniejszości muzułmańskiej w
Europie. O ile koncepcja przywrócenia Kalifatu Islamskiego upadła w 2019 roku,
to niewykluczone, iż za kilka-kilkanaście lat znów stanie się ustrojem na tyle
atrakcyjnym, iż przekona dużą część społeczności muzułmańskiej na całym świecie
do jej poparcia.
[1] Państwo Islamskie, https://wiadomosci.onet.pl/panstwo-islamskie
[dostęp: 17.11.2020 r.].
[2] Four Killed, More Than 20
Injured in Suspected Terror Attack in Vienna,
https://www.haaretz.com/world-news/europe/.premium-reports-of-attack-on-synagogue-in-central-vienna-large-police-deployment-1.9283176
[dostęp: 17.11.2020 r.].
[3] M. M.Dziekan , R. Bania, K.
Zdulski, Państwo Islamskie – powstanie i działalność samozwańczego kalifatu,
https://histmag.org/Panstwo-Islamskie-powstanie-i-dzialalnosc-samozwanczego-kalifatu-20228/
[dostęp: 17.11.2020 r.].
[4] Ł. Jureńczyk, Bushowska wizja
wojny z terroryzmem, Świat Idei i Polityki 2009, Tom 9., s. 179-195.
[5] Upadek i metamorfoza ISIS,
https://pism.pl/publikacje/Upadek_i_metamorfoza_ISIS [dostęp: 17.11.2020 r.].
[6] Ropa i dżihad. Państwo Islamskie
zarabia milion dolarów dziennie,
https://www.tvp.info/17163963/ropa-i-dzihad-panstwo-islamskie-zarabia-milion-dolarow-dziennie
[dostęp: 17.11.2020 r.].
[7] M. M.Dziekan , R. Bania, K.
Zdulski, op. cit.
[8] J. Zdanowski, Państwo Islamskie
w Iraku i Syrii (ISIS) a ład światowy, Krakowskie Studia Międzynarodowe XV:
2018 nr 3, s. 258-271.
[9] M. M.Dziekan , R. Bania, K.
Zdulski, op. cit.
[10] K. Sikorski, Lider Kurdów
Masrour Barzani ostrzega: ISIS znów jest silne, podwoiło liczbę swoich
żołnierzy i może znów atakować,
https://polskatimes.pl/lider-kurdow-masrour-barzani-ostrzega-isis-znow-jest-silne-podwoilo-liczbe-swoich-zolnierzy-i-moze-znow-atakowac/ar/c1-14799440
[dostęp: 17.11.2020 r.].
[11] CENTCOM: The War with ISIS in
2020, https://www.wilsoncenter.org/article/centcom-war-isis-2020 [dostęp:
17.11.2020 r.].
[12] A. K. Sen, ISIS Determined to
Make a Comeback—How Can it Be Stopped?,
https://www.usip.org/publications/2020/08/isis-determined-make-comeback-how-can-it-be-stopped
[dostęp: 17.11.2020 r.].
[13] USA: ISIS używało internetu do
finansowania terrorystów,
https://www.radiomaryja.pl/informacje/usa-isis-uzywalo-internetu-finansowania-terrorystow/
[dostęp: 17.11.2020 r.].
[14] A. Legieć, Perspektywy
odrodzenia tzw. Państwa Islamskiego, https://pism.pl/publikacje/Perspektywy_odrodzenia_tzw_Panstwa_Islamskiego
[dostęp: 17.11.2020 r.].
[15] J. Zdanowski, op. cit.
[16] Raport: "Wirtualny
Kalifat" rośnie w siłę,
https://www.cyberdefence24.pl/raport-wirtualny-kalifat-rosnie-w-sile [dostęp:
17.11.2020 r.].
Komentarze
Prześlij komentarz