Opracowanie naukowe pod tytułem Geopolityka i geostrategia to praca autorstwa pułkownika rezerwy dra inż. Zbigniewa Lacha, twórcy - między innymi - książki Bezpieczeństwo energetyczne wyzwaniem XXI wieku oraz profesora dra hab. Juliana Skrzypa, współautora pozycji NATO czy też Geostrategiczne położenie Polski przed i po transformacji ustrojowej. Książka po raz pierwszy została wydana w 2007 roku w Warszawie, nakładem ówczesnej Akademii Obrony Narodowej. Publikacja składa się ze wstępu, czterech rozdziałów opisujących wybraną problematykę z zakresu geopolityki i geostrategii, zakończenia, bibliografii i załączników, w których zawarto rozbudowane definicje najważniejszych pojęć i matryce oceny potęgi poszczególnych państw afrykańskich. Książka jest bogato ilustrowana; zawiera kilkadziesiąt kolorowych map, wykresów i schematów, co umożliwia czytelnikowi łatwiejszy odbiór treści. Pozycja wydawnicza liczy 199 stron w miękkiej oprawie z miękką okładką w formacie 170 na 240 milimetrów.
źródło zdjęcia: https://pixabay.com/pl/vectors/świata-flagi-narodów-trzy-d-3d-2747353/
Zagadnienia zawarte w publikacji poruszają tematykę z zakresu bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego Polski, a także geopolityki, strategii, geografii politycznej, strategii wojennej, bezpieczeństwa państwa i polityki bezpieczeństwa. Geostrategia i geopolityka są pojęciami, które przeżywają renesans w ostatnich dziesięcioleciach. Są to określenia coraz częściej używane w potocznej mowie, ale także cieszą się dużą popularnością w środowiskach naukowych. Zauważalne jest coraz większe zainteresowanie tą tematyką wśród badaczy bezpieczeństwa. Autorzy byli skłonni zawrzeć nawet odważne sformułowanie, mówiące iż: „rozwój koncepcji geopolitycznych związany jest więc ściśle z rozwojem świata (...)", co świadczy o prawdziwości powyższych stwierdzeń. Tematyka, choć na pozór nierozległa, bo dotycząca stricte spraw bezpieczeństwa, okazała się prawdziwym oceanem bez dna ze względu na mnogość koncepcji geostrategicznych i geopolitycznych. Chaos, jaki wśród nich panuje, nie ułatwiał autorom uporządkowania wiedzy. Wiele z koncepcji pokrywa się ze sobą bądź łączy wspólne elementy, co sprawia, że granica między nimi zaciera się i jest ciężka do określenia. Obszerność badanych zjawisk potęguje także fakt, iż geopolityka to nauka interdyscyplinarna, łącząca w sobie wiele dziedzin naukowych, o czym mówi wiele definicji zawartych w książce. Jedną z nich jest ta autorstwa polskiego dziennikarza, publicysty, polityka, historyka i geopolityka, doktora habilitowanego nauk humanistycznych Leszka Moczulskiego, który pisze: „geopolityka [to] interdyscyplinarna dziedzina naukowa zajmująca się relacjami czasoprzestrzennymi, występującymi między państwami (...).”. Siłą rzeczy omawiane zagadnienia muszą być mocno zróżnicowane, bo ich charakter jest wielodziedzinowy. Książka została zaadresowana w szczególności do studentów kierunków: bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe, politologia, zarządzanie i dowodzenie, oraz słuchaczy studiów podyplomowych. Autorzy wskazali także na jej przydatność dla kadry naukowo-badawczej i dydaktycznej interesującej się problematyką szeroko rozumianego bezpieczeństwa.
Pierwszy z rozdziałów pt. „Wybrane koncepcje geopolityczne i geostrategiczne” ma za zadanie oswoić czytelnika z tematyką opracowania, ukazując najważniejsze koncepcje geopolityczne i geostrategiczne. Jest to swoiste wprowadzenie do tematu. Przedstawiono w nim podobieństwa pomiędzy tytułowymi pojęciami oraz resztą nauk obejmujących problematykę obronności i bezpieczeństwa. Wskazano na interdyscyplinarność tych obszarów wiedzy i działalności praktycznej, realizowanych na użytek szeroko rozumianego bezpieczeństwa państwa. Zaprezentowano je w ujęciu historycznym, obejmującym początki tworzenia się myśli geostrategicznej (wymieniono koncepcje takich autorów jak Alfreda Thayera Mahana, Halforda Mackindera czy Nicholasa Johna Spykmana), jak i w rozumieniu współczesnym, czyli teraźniejszym (skorzystano z teorii Saula B. Cohena czy Zbigniewa Brzezińskiego). Rozdział jest bardzo czytelny i zrozumiały nawet dla osoby nieznającej tematu, ponieważ zawiera w treści clou najważniejszych stwierdzeń i teorii powyższych autorów. Podrozdziały są zwięzłe i nie są przesadnie długie, dlatego nie męczą czytelnika. Oprócz samej treści znajdziemy tam także mapy, schematy a nawet ilustracje przedstawiające wizerunki wyróżnionych myślicieli. Treść tego rozdziału stanowi zatem pomocne wprowadzenie, zapoznanie czytelnika z tematyką opracowania i obejmuje opis podstawowych koncepcji geopolitycznych i ich autorów.
Drugi punkt pt. „Podstawy metodyczne geopolityki i geostrategii” jest najkrótszym rozdziałem w publikacji. Porusza on kwestie związane z samym pojęciem jak i genezą geostrategii. Podjęto w nim próby zdefiniowania obu tytułowych znaczeń oraz wykazania różnic i podobieństw pomiędzy nimi. Oprócz tego w rozdziale znalazły się ryciny przedstawiające najważniejsze osie geostrategiczne we współczesnym świecie, a także kluczowe miejsca strategiczne w Europie (chociażby mowa tutaj o Trójkącie strategicznym Hiszpanii i Portugalii) i Ameryce Południowej (na przykład poruszono w nim kwestię przestrzeni strategicznej Argentyny oraz Chile). Co ważne, przedstawione próby zdefiniowania i opisania geostrategii nie są ostateczne, ponieważ podlegają ciągłym zmianom. Ten fragment książki przedstawia jedynie obecny stan badań, który ulega przecież ciągłym modyfikacjom i przeobrażeniom w miarę prowadzonych studiów nad tymi zagadnieniami. Zatem jest to przedstawienie i odzwierciedlenie pewnego etapu badań w określonym momencie.
Trzeci rozdział pracy pt. „Czynniki i metody geopolityki i geostrategii oraz studia geostrategiczne” dotyka problematyki metodologicznej geostrategii. Wyróżniono w nim czynniki stałe, czynniki zmienne, sposoby podejścia i wybrane metody badawcze. Wśród najważniejszych czynników stałych podkreślono rolę nowych pojęć tj. topostrategii, morfostrategii i fizjostrategii i na ich podstawie zaprezentowano dane statystyczne dotyczące państw. Czynniki zmienne, czyli np. zasoby, gospodarka, technologia, instytucje polityczne, transport, systemy telekomunikacyjne, zostały przedstawione w podobny sposób jak te stałe, również z potwierdzeniem ich wpływu badaniami statystycznymi. W tym punkcie przedstawiono także koncepcje systemu badań dotyczących problematyki geopolitycznej i geostrategicznej oraz zastosowania metod badawczych. Koncepcja systemu studiów geostrategicznych stała się również istotnym problemem przede wszystkim na fakt, że powróciło ono w pole zainteresowania w naszym państwie po upadku świata dwubiegunowego (wyjściu spod dominacji sowieckiej i usamodzielnienia się). W tym fragmencie książki podjęto również próbę wykazania różnic w metodach badawczych stosowanych w geopolityce i geostrategii.
„Polskie wizje i koncepcje geopolityczne” zawarte są w rozdziale czwartym, stanowiącym lwią część recenzowanego opracowania naukowego. Ważne miejsce zajmują koncepcje Wacława Nałkowskiego, Eugeniusza Romera, Włodzimierza Wakara, Romana Dmowskiego i Józefa Piłsudskiego, które zostały bardzo szczegółowo i bogato opisane. Oprócz wizji z czasów do odzyskania przez Polskę niepodległości, z okresu międzywojennego i początków II wojny światowej (M. Janiszewski, J. Wąsowicz, S. Cat-Mackiewicz, A. Bocheński, J. Niezbrzycki i inni), Skrzyp i Lach zaprezentowali również koncepcje powojenne, aż do czasów transformacji ustrojowej. Wśród nich znalazły się między innymi koncepcje terytorialne Władysława Sikorskiego czy opis położenia geopolitycznego Polski według Stanisława Leszczyckiego. W tym punkcie Geopolityki i geostrategii nie mogło zabraknąć opisu najważniejszych współczesnych koncepcji geopolitycznych. Ich powstanie związane było przede wszystkim ze względu na zmianę sytuacji polityczno-militarnej na świecie, w Europie i Polsce. Nastąpiły radykalne zmiany w najbliższym otoczeniu Polski, rozpadł się system dwu blokowy. Inaczej zatem bezpieczeństwo państwa było postrzegane w okresie, kiedy nasz kraj był członkiem Układu Warszawskiego, inaczej w okresie przejściowym, a jeszcze inaczej po przyjęciu Polski do struktur Sojuszu Północnoatlantyckiego i Unii Europejskiej. Problematyką tą zajmują się tacy naukowcy jak P. Eberhardt, M. Rościszowski, J. Stefanowicz, T. Otręba, J. Kołodziejski, A. Kukliński, których cenne poglądy i wizje zamieszczono w tym podrozdziale.
Zakończenie stanowi dwie strony konkluzji autorów, którzy dochodzą do wniosku, że nie istnieje wyraźna granica pomiędzy geopolityką i geostrategią, a nawet istnieją trzy tożsame dla obu pojęć aspekty w rozważaniach geopolitycznych i geostrategicznych: globalny, regionalny i lokalny (narodowy). Najprościej ujmując - geopolityka zajmuje się badaniami wzajemnych relacji między naturalnymi elementami geografii a polityką państw, a geostrategia oznacza dążenie do realizacji celów geopolitycznych danego państwa przy użyciu głównie narzędzi polityczno-militarnych. Skrzyp i Lach wskazują na aktualność i rosnące zainteresowanie omawianej tematyki. Świadczyć o tym mogą liczne publikacje zawarte w bibliografii. Praca zawiera również dwa załączniki, rozszerzające niektóre pojęcia. W pierwszym z nich znajdziemy wspomniane przeze mnie matryce potęgi państw kontynentu afrykańskiego, w których możemy zapoznać się z najważniejszymi cechami geograficznymi, demograficznymi i gospodarczymi państw „Czarnego Lądu”. W załączniku drugim przedstawiono w porządku chronologicznym przegląd definicji geopolityki i geostrategii, zamieszczając także autorskie pojęcia wypracowane w ramach prowadzonych prac naukowo-dydaktycznych.
Konkludując, można stwierdzić, że układ całej książki jest zrozumiały i klarowny dla czytelnika. W pierwszym rozdziale dowiadujemy się o klasykach geopolityki wdrażając się w temat, następnie poznajemy podstawy metodyczne, pojęcia i definicje, co poszerza naszą wiedzę. Później czytamy o czynnikach, metodach badań oraz systemie studiów geostrategicznych, by w czwartym rozdziale poznać szczegółowo polskie wizje i koncepcje dotyczące omawianego tematu. Dużą rolę pełnią rysunki i mapy, dzięki którym możemy poznać lepiej, niż poprzez samo słowo pisane zależności i teorie związane z geograficznym położeniem państw.
Nowe uwarunkowania geopolityczne współczesnego świata wymuszają konieczność zajmowania się również problematyką geostrategiczną. Wynika to z faktu, iż w polityce bezpieczeństwa kryje się wiele pułapek, mających swoje źródło w nieznajomości celów, które realizują poszczególne państwa. Prowadzą one działania zorientowane na osiągnięcie celów strategicznych, jednakże ich wynik zależy od wielu czynników - niekoniecznie militarnych. Coraz częściej mamy do czynienia z rozwiązywaniem konfliktów bez używania siły zbrojnej. Pozycja autorstwa Zbigniewa Lacha i Juliana Skrzypa wydaje się być nieodzownym kompendium wiedzy dla osób zajmujących się zagadnieniem bezpieczeństwa. Myślę, że ta książka może być również pozycją wartą poznania dla „zwykłego Kowalskiego”. Może stanowić ona pewnego rodzaju ciekawostkę, furtkę do poznania problematyki bezpieczeństwa od trochę innej strony. Wydaje mi się, że warto poznawać taką literaturę, chociażby ze względu na konieczność poznawania czynników, które mogą zagrażać bezpieczeństwu państwa. Uświadamianie społeczeństwa jest ważną sprawą, wszak – cytując Josepha Conrada – „poczucie bezpieczeństwa, nawet najbardziej usprawiedliwione, jest złym doradcą”.
Źródła: własne
Liczba znaków bez źródeł: 11462
Autor: Bartosz Tyrka
Kopiowanie i powielanie zabronione. Tekst jest chroniony prawami autorskimi.
Liczba znaków bez źródeł: 11462
Autor: Bartosz Tyrka
Kopiowanie i powielanie zabronione. Tekst jest chroniony prawami autorskimi.
Komentarze
Prześlij komentarz